Tajna Organizacja Nauczycielska (TON kryptonim konspiracyjny ZNP) powstała w październiku 1939 r. w Warszawie i stanowiła część Polskiego Państwa Podziemnego (PPP), które rozpoczęło swą działalność 27. X. 1939 r. TON był odpowiedzią na planowane przez okupantów (Niemcy i ZSRR) niszczenie polskiej kultury. Organizacja prowadziła tajne nauczanie na okupowanym terytorium II Rzeczpospolitej. Najsilniejszymi ośrodkami tych działań były Warszawa i Kraków, a także Lwów i Wilno, gdzie istniały polskie uczelnie z tradycjami: Uniwersytet Warszawski, Uniwersytet Jagielloński wraz z Akademią Górniczą, Uniwersytet Jana Kazimierza i Uniwersytet Stefana Batorego. To właśnie kadra tych uczelni, koordynowała wraz z kierownictwem TON proces edukacji i wspierała prowadzących je nauczycieli na różnych szczeblach i poziomach. Aparat terroru okupantów zdawał sobie sprawę ze znaczenia edukacji i inteligencji dla przetrwania Narodu Polskiego, dlatego w pierwszym rzędzie rozpoczął jej eksterminację. W przypadku tego typu posunięć do rangi symbolu urosła Sonderaktion Krakau przeprowadzona 6. XI. 1939 r. w Krakowie, podczas której hitlerowcy aresztowali i wywieźli do obozów koncentracyjnych 183 polskich profesorów głównie Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz Akademii Górniczej, a także Akademii Handlowej, Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie oraz Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Tego typu akcje w odniesieniu do nauczycieli szkół średnich przeprowadzono również 9. XI. 1939 r. i nazwano ją Zweite Sonderaktion Krakau. Podobne działania miały miejsce w innych częściach Polski tj. Warszawie, Lwowie czy Wilnie. Mimo to, tajne nauczanie trwało do końca wojny 1945 r. Społeczność nauczycielska i związkowa zapłaciła za to wysoka cenę, przeszło 10 tysięcy ofiar, pośród nich byli też zamordowani w Katyniu (1940 r.)
(Oprac. tekstu dr. Piotr Wierzbicki -członek ZNP Kraków – Śródmieście)
Na fotografiach tajne władze walczącej oświaty Okręgu Krakowskiego
Roman Serkowski (1889 – 1959) – nauczyciel szkoły powszechnej, wiceprezes i kierownik Wydziału Organizacyjnego Zarządu Okręgu ZNP w Krakowie, przewodniczący okręgowej komórki TON. Jego dwaj synowie – członkowie Szarych Szeregów zgięli z rąk gestapo. W 1951 roku został zmuszony przez ówczesną władzę do przejścia na rentę. Mimo, ze był znakomitym nauczycielem matematyki nie mógł już pracować jako nauczyciel.
Władysław Wiśniewski (1900 – 1942) – przewodniczący Wydziału Pracy Społecznej Zarządu Okręgu ZNP w Krakowie. Działacz PPS. W czasie okupacji hitlerowskiej nauczyciel szkół powszechnych Krakowa. Do wiosny 1942 r. był drugim członkiem okręgowej komórki Tajnej Organizacji Nauczycielskiej TON. Jego zasługą pozostanie uaktywnienie licznych działaczy lewicowych ZNP w terenie, którzy byli przez Okręgowe Biuro Szkolne (tajna komórka walczącej oświaty) na członków powiatowych Komisji Oświaty i Kultury.
Ignacy Jakubiec (1906 – 1966) – członek okręgowej komórki TON, magister filologii UJ. Podczas okupacji nauczyciel PSP nr 6 w Krakowie. Zwolniony z pracy w szkole, poświęcił się organizowaniu tajnego nauczania na terenie okręgu krakowskiego. Jako sekretarz i I referent organizacyjny Okręgowego Biura Szkolnego (tajnej komórki TON).
Władysław Sieńko – nauczyciel, kierownik kilku Powszechnych Szkół Publicznych, działacz społeczny i polityczny. Wieloletni Prezes Zarządu Okręgu Krakowskiego ZNP, organizator tajnego nauczania. W sierpni 1939 r. wydał odezwę do nauczycielstwa na wypadek wybuchu II wojny światowej. W 1943 r. usunięty ze stanowiska kierownika szkoły i pracował jako robotnik.